Eerlijk toegegeven: iedere imker wacht met lichte bezorgdheid af of al haar volken de winter overleven. Wist je dat zo’n 5%- 15% van de bijenkolonies te maken heeft met wintersterfte? Honingbijen hebben een slim systeem waardoor de kolonie warm blijft. Een sterk volk kan tot -35 overleven. Maar het is hard werken! Wat doen bijen in de winter?
QUEEN OF THE SUN
In de zomer voelen bijen zich optimaal. Honingbijen worden niet voor niks ‘queen of the sun’ genoemd. Maar in de maanden oktober tot en met februari is het hard werken geblazen om te overleven. Waar bijen in de zomer allemaal een eigen taak hebben, van het schoonmaken van de raten, het halen van nectar en het voeren van jonge bijen, gebeurt er in de winter niet zoveel in de bijenkast. In de winter hebben bijen allemaal dezelfde taak: het warm houden van de ’tros’.
HOE GAAT DAT WARM HOUDEN VAN DE TROS?
Rond de langste dag van het jaar, rond 21 juni, bestaat een bijenkolonie uit zo’n 60.000 bijen. Dit klinkt veel, maar er moet in deze periode ook een hoop gedaan worden. In de winter is dat anders. Bijen zijn koudbloedig en kunnen niet goed tegen kou. Ze kruipen tegen elkaar aan zitten als een bol (tros) opeen gepakt zodat ze lekker warm blijven. Ze wapperen met hun vleugeltjes zodat er warmte ontstaat en eten honing. Want de verbranding van voedsel zorgt voor warmte. Waar ze in de zomer alles op topsnelheid doen, gaat in de winter alles veel langzamer om energie te besparen. Het is belangrijk om de bijenkast in deze periode niet te verplaatsen. Er is kans dat de bijen van de tros loskomen, verkleumen en zo het hele volk sterft van de kou.
Bijen hebben in de zomer hun uiterste best gedaan om een goede wintervoorraad honing te verzamelen. Maar de voorraad is beperkt. Is het dan slim om te proberen met z’n zestigduizenden de winter te overleven? Alle monden moeten worden gevoed. Daarom vindt ieder najaar de darrenslacht plaats (darren zijn mannetjesbijen, hun enige doel is de koningin bevruchten). Ook de koning legt na de langste dag minder eitjes zodat het volk van nature slinkt. Waar de kolonie in juni nog uit 60.000 bijen bestaat, zijn er nu nog zo’n 10.000 bijen.
Begin januari begint de koningin weer met eitjes leggen. De temperatuur van het binnenste deel van de tros zal stijgen naar 35 graden omdat het broed warm moet blijven. Er worden meer verwarmingsbijen actief en dat zorgt er ook voor dat je de bijenvolken kan horen zoemen. De koningin, het broed en de binnenste bijen hebben het dus het warmst. De bijen wapperen met hun vleugeltjes om de temperatuur in de kast warm te houden. De bijen die aan de buitenkant zitten, koelen heel snel af in temperatuur. Daarom rouleren ze in de bol zodat ze allemaal om de beurt kunnen opwarmen.
SNEEUW KAN GEEN KWAAD
Op de bijenkasten ligt een dikke deken van sneeuw. De kasten zijn hiermee extra geïsoleerd. De sneeuw kan geen kwaad want zuurstof kan gewoon door de vliegopening naar binnen. Pas wanneer het gaat dooien en de sneeuw verandert in ijs, moeten we oppassen dat er nog zuurstof door de vliegopening naar binnen kan.
EN DE IMKER DAN?
In de winter moeten we de bijen zoveel mogelijk met rust laten. Elke keer als de deksel van de kast opengaat, verdwijnt er heel veel warmte. Daar worden de bijen niet blij van. Voor de imker is de winter een rustige periode. We moeten in de gaten houden dat de bijen niet zonder honing komen te zitten en dat we indringers uit de kast houden. Veel ongedierte, zoals muizen bijvoorbeeld, zijn op zoek naar lekkere warme plekjes om te overwinteren. In de bijenkast is de temperatuur zo’n 20 graden, een ideale plek om een nestje te maken en te overwinteren. Oppassen dus dat er geen zooitje in de bijenkast wordt gemaakt of dat er ziektes in de kast komen.
Ook moeten we de varroamijt in de gaten houden. De varroamijt is één van de grootste bedreigingen voor bijen. Ze nestelen zich in het broed binnen de kast en zorgen ervoor dat de larven gemuteerd raken. Ze tasten ook de navigatieskills aan zodat de bijen de weg terug naar de bijenkast niet kunnen vinden. Normaal gesproken leeft een bij 6 weken, maar de winterbijen leven wel 6 maanden. Erg belangrijk dus dat zij gezond blijven, de winter doorkomen en in het voorjaar ervoor zorgen dat de jonge bijen goed kunnen opgroeien.
WANNEER ZE VAN HET VOER AFRAKEN
Bijen houden de tros warm door honing te eten. De tros verplaatst zich langzaam door de kast heen. Soms kan het gebeuren dat ze een fout maken en de verkeerde kant van de bijenkast opgaan. Ze raken dan van het voer af. Tegen de tijd dat ze dit doorhebben, is het al te laat. De tros koelt heel snel af, doordat ze geen honing kunnen eten en de bijen zullen sterven van de kou. Een winterslaap kunnen we het dus niet echt noemen, eerder een survival!
HONING OF SUIKERWATER?
Onze bijen krijgen hun eigen honing om de winter te overleven. Want in honing zitten meer vitamines en mineralen. Voor gezonde bijen is dat belangrijk. Maar in honing zitten veel afvalstoffen die bijen niet kwijt kunnen als ze te lang in de kast opgesloten zitten. In de winter moeten ze hun ontlasting weken, soms zelfs maanden ophouden en dat kan leiden tot darmproblemen.
Als er echt een strenge winter aankomt, of als de kou heel lang doorzet, geven we dan ook suikerwater. Dit is makkelijker verteerbaar wat zorgt dat bijen minder last van hun darmen krijgen. Soms voeren we extra suikerdeeg zodat ze in ieder geval genoeg voedsel hebben om de tros warm te houden. Wanneer de bijen in het voorjaar weer actief zijn en op zoek gaan naar nectar en stuifmeel om honing te maken, is het suikerdeeg allang op, of wordt deze uit de bijenkast gehaald zodat er geen vermenging ontstaat.